Przedmioty i miejsca stają się realne, konkretne, kiedy doświadczamy ich w sposób totalny, wszystkimi zmysłami połączonymi z aktywnym, refleksyjnym myśleniem. Bywa, że miejsca są pozbawione realności, bo znamy je tylko z zewnątrz, oczami turysty, albo za pośrednictwem przeczytanych lektur, opowieści. Dla wielu z nas taką przestrzenią jest wrocławska mykwa, niegdyś na co dzień tłumnie odwiedzana, obecnie zaś używana zaledwie kilka razy w roku. Miejsce kluczowe dla wrocławskiej społeczności żydowskiej i unikatowe pod względem architektonicznym pozostaje często nieobecne na mapach mieszkańców miasta, a jego rytualna funkcja bywa niezrozumiała. Zafascynowała się nim Noa Heyne, artystka pochodząca z Izraela a obecnie mieszkająca i pracująca w Berlinie. Stworzyła ona instalację, która przez swój sposób działania oraz detale odnosi się do architektury mykwy oraz jej historii. Praca powstała całkowicie od podstaw podczas kilkutygodniowej rezydencji Heyne we Wrocławiu i prezentowana jest po raz pierwszy w ramach wydarzeń towarzyszących Festiwalowi Kultury Żydowskiej Simcha.
Interaktywna instalacja Heyne sprawia, że mykwa staje się fizycznie uchwytną, namacalną przestrzenią. Zaprasza do wnętrza łaźni, ale też rozszerza doświadczenie bycia w niej, angażując zmysły, uruchamiając inne niż tylko wzrokowe procesy poznawcze. Instalacja składa się z systemu hydraulicznego i elementów rzeźbiarskich, które nawiązują zarówno do otaczającej architektury, jak i do ludzkiego ciała. Drewniane platformy będące częścią układu hydraulicznego są rozmieszczone w basenie i wokół niego. Instalacja wymaga interakcji odbiorców, którzy wprawiają ją w ruch – wchodząc na platformy oddziałują na nie swoim ciężarem, słychać wówczas szum wody i cały system zaczyna działać.
W rytuale oczyszczenia, podobnie jak w instalacji, kluczową funkcję pełni woda jako uniwersalny symbol zmiany oraz siły. Zaprojektowany przez Heyne obiekt spaja oba te znaczenia, ponieważ woda wprawiona w ruch dzięki ciśnieniu sprawia, że podłoga się porusza. Jest to możliwe poprzez zastosowanie ukrytego pod platformami systemu rur, zainspirowanego rozwiązaniami architektonicznymi łaźni, gdzie na potrzeby rytuału doprowadza się koszerną wodę do basenu i miesza ją ze zwykłą. Układ hydrauliczny, mimo że jest niewidoczny, umożliwia w instalacji Heyne zaangażowanie całego ciała. Już nie sam wzrok, ale i ruch, dotyk, dźwięk pozwalają doznawać jakości przestrzennych w mykwie, pojąć istotę miejsca inaczej niż tylko w sposób czysto rozumowy.
Instalacja silnie akcentuje zależność naszej przestrzennej orientacji od postawy ciała, która, poprzez swoją wertykalność, wyraża kontrolę nad otoczeniem i panowanie nad oddziałującą na nie grawitacją. Pionowa postawa daje poczucie pewności bycia w zorganizowanym świecie, czego równie nieodzownym elementem jest podłoże pod naszymi stopami. Nie chodzi tutaj wyłącznie o fizyczny, zawsze obecny punkt odniesienia, lecz także o warunkowane kulturowo i psychologicznie potrzeby stałości, ugruntowania. Tymczasem instalacja zaburza schemat przemieszczania się w przód i w tył, wymusza podporządkowanie ruchowi góra-dół, co przywodzi na myśl zanurzenie w wodach mykwy i znosi poczucie stabilnego gruntu. Poruszająca się posadzka wprowadza pierwiastek niezwykłości, wywołuje wrażenie destabilizacji, jednocześnie odnosząc się do nawarstwionych wydarzeń z przeszłości, czy nawet ukrytych pod powierzchnią tajemnic związanych z miejscem. Instalacja wydobywa doznania zmysłowe, powoduje, że ciało zaczyna się do niej dopasowywać, działać. Powstaje rodzaj zmysłowej aktywności i symetrii obiektu, przestrzeni oraz cielesności odbiorców zaproszonych do interakcji.
UNDERCURRENT to niedostrzegalny na powierzchni, lecz intensywny wodny prąd głębinowy. Niedające się zgrabnie przetłumaczyć, a jednocześnie w języku angielskim wieloznaczne słowo, wskazuje na niedostępną dla wzroku siłę posiadaną przez wody mórz i oceanów, która wpływa na cały ekosystem bez względu na to, czy jesteśmy jej świadomi czy nie.
foto & wideo: Alicja Kielan